Иванов семен федорович-ii (куччугуй сэмэн)


Download
Иванов Семен Федорович, 18 июля 2012К (А
Adobe Acrobat Document 3.8 MB

  В книгу вошли воспоминания друзей, родственников и родных детей о ветеране труда, тыла, одного из известных в Нюрбинском улусе людей, строивших новую жизнь в начале ХХ века, Иванове Семене Федоровиче.

(Воспоминания к 100 летию со дня рождения)

 На якутском, русском языках

 Составитель:    Ирина Семеновна Иванова



Төрүччү


Ветеран труда, тыла, один из  тех, кто строил новую жизнь в начале ХХ века.

Родился в 1912 году в Бордонском наслеге Нюрбинского улуса.  Был внуком «Быыттаановых», которые были из рода Асхар.

В  1929 году после окончания 4 класса  в 17 лет стал секретарем наслежного совета, а в 18 лет был избран его председателем.  В трудные годы становления Советской власти, 2-й мировой войны, восстановления послевоенных лет (В 30-х, 40-х, 50-х годах прошлого века) работал председателем 1 Бордонского наслега, председателем колхоза "Передовой отряд". Работал самоотверженно и оставил о себе лучшие воспоминания среди своих земляков. Об этом пишется в книге „Бордоҥ. Ньурба улууһа“ (стр. 58).

Семен Федорович Иванов был одним из первых комсомольцев Якутии. Он был принят в ряды комсомольской организации в 1927 году, будучи учащейся Малыкайской начальной школы. До 1948 года с перерывами, как он сам пишет, избирался секретарем комсомольской организации.

Биһиги аҕабыт, тыыл, сэбиэскэй, хаһаайыстыбаннай үлэ бэтэрээнэ, Иванов Семен Федорович-II «Инники этэрээт» колхозка 1942-47, 1953-1956 сылларга иккитэ төхтүрүйэн колхоз бэрэссэдээтэлинэн ананан үлэлээбитэ.

Аҕабыт 17 саастааҕар 1929 сыллаахха Маалыкай 4 кылаастаах начальнай оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан 1927 сыллаахха комсомолга киирбитэ. Начальнай оскуоланы бүтэрэн, 1929 сылын күһүнүгэр совет секретарынан ананан үлэтин саҕалаабыта. Бу кэмҥэ сир түҥэтигин ыытыы саамай эппиэттээх, айдааннаах кэмэ этэ. Миэстэтигэр олохтоох совет салалтатын уонна анал комиссия күүһүнэн сир түҥэтигэ ыытыллыбыт. Сир түҥэтигэ бүппүтүн кэнниттэн 1930 сыл күһүнүттэн бытархай хаһаайыстыбалары холбоһуктааһыҥҥа киллэрии, коллективнай хаһаайыстыба туһунан үөрэтэр, өйдөтөр үлэни ыытыы саҕаламмыт. 1930 сыл муус устар ыйга оройуон киинигэр холбоһуктаах хаһаайыстыбаны тэрийии туһунан биир ыйдаах курс аһыллан үлэлээбит. Онно I Бордоҥ нэһилиэгиттэн совет секретарынан үлэлии сылдьар аҕабыт киирэн үөрэммит.

Ити сыл күһүнүгэр совет быыбара буолбутугар, быыбардыыр бырааптаахтар аһаҕас уопсай мунньахтарыгар, илиинэн өрө уунуу ахсаанынан элбэх куолаһы ылан, баара-суоҕа 18 саастаах аҕабыт совет председателинэн быыбардаммыт. Дьэ, ити кэмтэн ыла нэһилиэк бас-көс дьоннорун кытта үйэлээх сааһын устатыгар салайар-дьаһайар, тэрийэр-хааччыйар үлэлэргэ дьон убаастабылын, ытыктабылын ылан үлэлээн ааспыта.

2012 сылга “Бичик” кинигэ кыһатын “Саха сирин үлэһит дьоно” сериятыгар бэччээттэммит аҕабыт туһунан кинигэҕэ үлэ, тыыл, государственнай сулууспа ветерана Эдуард Федорович Данилов маннык суруйар:

 “Семен Федорович II (Куччугуй Сэмэн) уонна кини убайа Семен Федорович I (Улахан Сэмэн) Маалыкай алын сүһүөх оскуолатыгар үөрэнэн ааҕар-суруйар буолбуттара, онон саҥа олоҕу тутууга салайар үлэлэргэ кыттыһан барбыттара, Николай Габышев тэрийбит бастакы комсомольскай ячейкатын чилиэннэринэн буолбуттара.

 Бордоҥ нэһилиэгэр сири хаттаан түҥэтии 1929 сыллаахха саҕаламмыта. Ити бириэмэҕэ нэһилиэккэ партийнай тэрилтэ өссө тэриллэ илигэ, ол иһин сири үллэрии үлэтин олохтоох Совет баһылаан-көһүлээн ыыппыта. Сир түҥэтигин иккис биэдэмэһэ 1929 сыл бүтэһигэр оҥоһуллубута уонна нэһилиэк уопсай мунньаҕынан бигэргээбитэ. Ити бириэмэҕэ 17 саастаах Семен Иванов (Куччугуй Сэмэн) I Бордоҥ советын секретаарынан анаммыта.

Оройуоҥҥа сир түҥэтигэ сүнньүнэн бүппүтүн кэннэ бытархай хаһаайыстыбалартан хаалбыт хаһаайыстыбалары коллективнай хаһаайыстыбаларга киллэрии үлэлэрэ саҕаламмыттара. 1930 сыллаахха  муус устарга бу үлэни ыытыыга анаан оройуоҥҥа биир ыйдаах курс аһыллан үлэлээбитэ, онно I Бордоҥтон Семен Федорович Иванов II үөрэммитэ. Ол сыл алтынньытыгар нэһилиэктэр советтарын быыбарыгар I Бордоҥҥо Совет председателинэн Семен Иванов (Куччугуй Сэмэн) талыллыбыта.

Семен Федорович Иванов II (Куччугуй Сэмэн) нэһилиэк, колхоз салалтатыгар кэккэ сылларга үлэлээн, үгүс сыратын биэрбитэ. Нэһилиэк, оройуон социальнай-экономическай, культурнай сайдыытыгар улахан өҥөлөөх салайааччынан биллэр. Кини дьон-сэргэ дириҥ ытыктабылынан туһанара, киһи быһыытынан олус бэрээдэктээх, дьоһуннаах, эппит тылыгар турумтуо буолара.  Кини этиитэ, сүбэтэ-амата мэлдьи учуоттанара. Дьону, оҕону, дьахтары кытта уопсай тылы булан дуоспуруннаахтык кэпсэтэрэ, көрдөөх кэпсээннэри кыратык мүчүк гына-гына кэпсиирин сөбүлүүрэ”.

Эмиэ ити кинигэҕэ Советскай, хаһаайыстыбаннай үлэ ветерана Петр Дмитриевич Кириллин-1 суруйбутунан: “Ааспыт үйэ 20-30 сылларыгар Маалыкайга 4 кылаастаах начальнай оскуола, кооператив лааппыта, 1 фельдшерскэй медпуун  бааллара. Онтон оройуону кытта сибээс сатыы эбэтэр аттаах наарыһынай киһинэн суругунан толоруллара. Онон салайарга олус ыараханын үрдүнэн совекка, колхоз тэрээһинигэр үлэлиир дьоҕурдаах Семен Федорович-II талыллан үлэлээбитэ. 40-ча сыл устатыгар 1 Бордоҥҥо – Маалыкайга бэйэтин таһаарыылаах үлэтин саҕалаан, ыытан уонна түмүктээн бочуоттаах сынньалаҥҥа атаарыллыбыта. 1936 сылга диэри Маалыкай оскуолата начальнай (4 кылаастаах) этэ, ону Семен Федорович Иванов II туруорсан 1936 сыллаахха эбии тутуу ыыттаран сэттэ кылаастаах оскуолаҕа кубулуттарбыта. Семен Федорович уһун кэмҥэ салалтаҕа Бордоҥ нэһилиэгин олохтоохторун олохторо-дьаһахтара, доруобуйалара тупсарыгар эҥкилэ суох тахсыылаахтык үлэлээбит дьоннортон биир бастакынан буоларын билинэбин. Кини биир сүрүн үтүө майгытынан кыамматтарга, кырдьаҕастарга, оҕолорго куруук көмөлөһөрө, сүбэлиирэ буолар этэ”.

Аҕабыт колхоз председателинэн үлэлээбит бастакы болдьоҕун сылларыгар күн- дьыл, айылҕа балачча үчүгэй тыынынан илгийэн, сэрии кыайыы өттүгэр хайыһан, салгыы 1945 сыл ыам ыйыгар сэрии кыайыынан түмүктэнэн, дьон-норуот сүргэтэ көтөҕүллэн, ыалдьар ыалдьарын, аччык аччыктыырын умнан көхтөөх, күүрээннээх үлэҕэ туруммуттара.

Ӏ/Ӏ- 1943 – Ӏ/Ӏ- 1948 сылларга «Инники этэрээт» колхозка ынах, сылгы үөһү төбөнөн ахсаана үүнүүтүн бу таблицаттан көрүөххэ сөп:

 

 

Кээмэй

 

 

сыллар

 

 

 

единицата

1943

1944

1945

1947

1948

Ынах сүөһү

төбө

236

273

286

304

328

Ол иһигэр ыанар ынах

төбө

67

81

86

88

95

Сылгы

төбө

138

154

175

207

237

Ол иһигэр биэтэ

төбө

35

33

40

46

60

Көлүнэр ат

төбө

57

55

45

41

54

Колхозтаахтар Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар бэйэни харыстаммат килбиэннээх үлэлэрин сыаналаан государство үгүс колхозтаахтары 1947 сыллаахха “Аҕа дойду Улуу сэриитин 1941-1945 с.с. килбиэннээх үлэтин иһин” медалынан наҕараадалаабыта. Ол иһигэр аҕабыт эмиэ наҕараадаламмыта.

1950 сыллар кэннилэриттэн Марха өрүс сүнньүн өрө бата сир баайын көрдүүр партиялар хас сыл сааһын аайы тэриллэн тахсаллара. Ити партиялары үлэһит илиинэн, көлөнөн хааччыйыыны нэһилиэк, колхоз председателлэрэ тэрийэллэрэ. Бу сүрдээх түбүктээх, эппиэттээх үлэ буоларын туһунан аҕабыт кэпсиирэ: «нууччалыы билбэт буолан дьон сүрдээҕин куттанара. Хайа уонна сайыны, күһүнү быһа дьиэтиттэн тутулуга суох сылдьар кыахтаах, аты үчүгэйдик көрөргө, ыҥыырдыырга, таһаҕас ыырдарга үөрүйэх дьоннору була сатыыгын. Барыта көлүллэр, ыҥыырданар чычаас аттарынан толору хааччыйар кыах суох буолан эрдэ соноҕостору айааһатан бэлэмнэтэрбит».

Сир баайын көрдүүр партиялар үлэһиттэрэ төттөрү-таары сырыылара биһиги дьиэ кэргэни тумнубатаҕа. Дьаам суолугар олорор ыал курдук этибит. Дьон бөҕө сылдьан, хонон-өрөөн ааһаллара. Ол дьону аһатыы, хонор-өрүүр танастарын бэлэмнээһин, сууйуу-сотуу ийэбит үрдүнэн буолара.

1930 сылтан 1958 сылга дылы 11 сыл совет председателинэн, 8 сыл колхоз председателинэн (быыһыгар курсанынан, түүлээх тутар пуун салайааччытынан) үлэлээбит аҕабыт, Иванов Семен Федорович-II, алмааһы бастакы арыйааччылар испиэһэктэригэр киллэриллибэтэҕиттэн биһиги дьиэ кэргэн хомойо саныыбыт.

 1947 сыл түмүгүнэн сылгы иитиитигэр үрдүк көрдөрүүлэри ситиспиттэрин иһин 1948 сыллаахха сахаттан аан бастаан Социалистическай үлэ геройун аатын Чурапчыттан Р.И.Константинов, Мэҥэ-Хаҥаластан А.Е.Степанов ылбыттара. Оттон Ньурба оройуонуттан «Инники этэрээт» колхоз сылгы иитиитигэр былааннаах сорудаҕы аһара толорууну ситиспитин иһин Саха республикатын министрдэрин советын 1948 сыл кулун тутар 27 күнүнээҕи уурааҕынан председатель Иванов Семен Федоровиһы I степеннээх дипломунан наҕараадалаабыттара, харчынан бириэмийэни туттарбыттара. Ити оччолорго республика үрдүкү былааһын органнарыттан аҕам иккис улахан наҕараадата этэ. Ол иннинэ, 1947 сыллаахха Верховнай Совет  президиумун сэтинньи ый 6 күнүнэээҕи укааһынан Бочуотунай Грамотанан наҕараадаламмыта.

1947 сылтан аҕабыт ССКП чилиэнэ этэ. Оройуоннааҕы партийнай конференция үлэтигэр 4 төгүл делегатынан талыллан кыттыыны ылбыта.

 Аҕабыт үлэтин киниискэтэ 1929 сыл совекка секретарынан үлэлиэҕиттэн саҕаламмыта уонна 1972 сылынан түмүктэммитэ. 1939 сыллаахха нэһилиэк депутаттарын быыбарын туһунан сокуон тахсыаҕыттан I,II,III,V,VI,VII,ХIII ыҥырыылаах олохтоох совет быыбарыгар депутатынан 7 төгүл талыллыбыта. Быыбардаммыт бүтэһик болдьоҕор сылдьан ыарахан ыарыыга ыалдьан ити итэҕэли сүкпүтүнэн олохтон туораабыта.